علی بناگر گفت: اگر سازمان منابع طبیعی بتواند به وظیفه اصلی خود یعنی حفظ عرصه‌های جنگلی و پوشش گیاهی موجود عمل کند، در آن صورت اجازه دارد براساس طرح‌های کارشناسی‌شده به نهال‌کاری بپردازد؛ آن هم به شرط این که برنامه‌ریزی دقیقی به‌منظور تامین آب لازم و اعتبارات مورد نیاز برای نگهداشت نهال‌های کاشته‌شده وجود داشته باشد.
وی درباره ارزیابی خود از نحوه اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران در یک‌سالگی اجرای این پروژه چهارساله، توضیح داد: براساس برنامه‌ریزی‌هایی که از اواسط سال گذشته انجام شد، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور موظف شد که به عنوان بخشی از وزارت جهاد کشاورزی و در راستای تعهدات بین‌المللی ایران در زمینه ترسیب کربن (کاهش غلظت دی‌اکسید کربن موجود در جو کره زمین با توسعه پوشش گیاهی) از ابتدای سال ۱۴۰۲ مدیریت اجرایی برنامه‌ای چهارساله برای تولید و کاشت سالانه ۲۵۰ میلیون اصله نهال را برعهده بگیرد.
وی افزود: در طول یک سال و چند ماهی که از آغاز برنامه‌ریزی و شروع به اجرای این طرح می‌گذرد، موارد مثبت و منفی مختلفی درباره برنامه کاشت یک میلیارد درخت در ایران مشاهده شده است که باید همه آن‌ها را در کنار یکدیگر تحلیل کرد؛ از جمله این که اجرای این طرح در راستای ایفای تعهد بین‌المللی ایران نسبت به کاشت یک تریلیون درخت در جهان است که در سال ۲۰۲۰ برخی کشورهای عضو سازمان ملل متحد آن را پذیرفتند؛ به همین دلیل، طرح کاشت یک میلیارد درخت را می‌توان در راستای تعاملات محیط‌زیستی ایران با سایر کشورهای جهان ارزیابی کرد که این موضوع، از جمله نکات مثبت این پروژه محسوب می‌شود.
نهالستان‌های راکد کشور فعال شدند
بناگر همچنین فعال‌سازی نهالستان‌های راکد کشور را یکی دیگر از جنبه‌های مثبت طرح کاشت یک میلیارد درخت دانست و گفت: سازمان منابع طبیعی ۱۲۶ نهالستان در سطح کشور تحت مدیریت خود دارد که تا قبل از اجرای این طرح، بخش زیادی از آن‌ها یا به طور کامل متروکه بود یا با ظرفیت کامل فعالیت نمی‌کرد، اما با اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت، رسیدگی به این نهالستان‌ها در کانون توجه وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت و عملا گفتمان درختکاری و توسعه پوشش گیاهی در کشور به سطوح کلان دولت راه پیدا کرده است. با توجه به فواید متعدد کاشت درخت برای محیط‌زیست، از جمله کاهش فرسایش خاک، جذب آلاینده‌ها، ترسیب کربن و زیبایی منظر، می‌توان توجه دادن مردم و مسئولان ارشد کشور به مساله درختکاری را از دستاوردهای مناسب این طرح تلقی کرد.
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران ادامه داد: با وجود نکات مثبت طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران، انتقاداتی درباره این پروژه وجود دارد که نباید از آن‌ها غافل شد؛ از جمله این که هرگونه عملیات مبتنی بر نهال‌کاری که در عرصه‌های منابع طبیعی انجام می‌شود، شامل جنگل‌کاری، آبخیزداری بیولوژیکی، پروژه‌های مرتع‌داری و ... باید براساس یک طرح مدون به اجرا درآید، یعنی باید در یک طرح کارشناسی‌شده مشخص شده باشد که کدام گونه گیاهی، در چه منطقه‌ای، به چه نحوی و در چه زمانی کاشته شود و از همه مهمتر این که چه اقداماتی برای حفظ و نگهداری گونه مد نظر باید انجام شود؛ بنابراین اگر قرار باشد سالانه ۲۵۰ میلیون اصله نهال تولید کنیم و سپس طرح‌های درختکاری مربوطه را بدون هدف معینی اجرایی کنیم، در عمل کمکی به بهبود وضعیت پوشش گیاهی کشورمان نخواهیم کرد.
وی در ادامه تاکید کرد: سازمان منابع طبیعی اعلام کرده است که بخشی از نهال‌های تولیدشده در قالب طرح کاشت یک میلیارد درخت برای توسعه فضای سبز در محدوده‌های شهری و روستایی، حاشیه جاده‌ها و اجرای طرح‌های درختکاری در پادگان‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس و… کاشته خواهد شد. این در حالی است که وظیفه اصلی سازمان منابع طبیعی حفظ پوشش گیاهی موجود بخصوص جنگل‌های طبیعی است و در شرایطی که تنها ۲ میلیون هکتار عرصه جنگلی انبوه در قالب جنگل‌های هیرکانی در کشورمان وجود دارد، قطعا صرف توان، هزینه و نیروهای انسانی محدود سازمان منابع طبیعی برای توسعه فضای سبز در بخش‌هایی که این سازمان وظیفه قانونی در آن‌ها ندارد، می‌تواند باعث کم شدن تمرکز سازمان نسبت به اجرای طرح‌های حفاظتی و صیانتی در عرصه‌های منابع طبیعی کشور شود که با انواع تهدیدات طبیعی و انسانی مواجه هستند.
حذف دام از جنگل، خیلی بیشتر از کاشت درخت به احیای عرصه‌های جنگلی کمک می‌کند
بناگر با تاکید بر این که در حال حاضر از جنگل‌های ایران عمدتا به صورت فیزیکی و با به‌کارگیری نیروهای انسانی حفاظت می‌شود، اظهار داشت: در حالی که کشورهای توسعه‌یافته و حتی در حال توسعه به سمت تقویت پایش تصویری جنگل‌های خود پیش رفته‌اند و استفاده از دوربین‌ها و پهپادها را در عرصه‌های منابع طبیعی گسترش داده‌اند، در ایران هنوز هم عمده عرصه‌های جنگلی را براساس به‌کارگیری نیروهای انسانی حفاظت می‌کنیم؛ بنابراین وقتی هنوز حفاظت فنی و پیشرفته نقش مهمی در حراست از عرصه‌های جنگلی کشورمان ندارد و از آفات طبیعی گرفته تا قطع درختان، قاچاق چوب، تولید غیرقانونی زغال، دامداری در جنگل و تخریب و تصرف اراضی ملی، همگی به کاهش کمیت و کیفیت جنگل‌های ایران دامن می‌زنند، ورود سازمان منابع طبیعی به درختکاری در خارج از محدوده‌های تحت مدیریت قانونی خود، هیچ کمکی به آینده جنگل‌های کشور نخواهد کرد.
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران ادامه داد: درختکاری در عرصه‌های تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی، از جمله وظایف اصلی این سازمان است که از گذشته در نقاط مختلف کشور اجرا شده و همین حالا هم جنگل‌کاری‌هایی که سازمان در حاشیه جنگل‌های طبیعی کشور انجام داده، جزو بهترین جنگل‌های دست‌کاشت باقیمانده در ایران محسوب می‌شوند؛ چراکه اساسا شرایط اقلیمی برای رشد گونه‌های گیاهی در حاشیه عرصه‌های جنگلی طبیعی مُهیاتر است و حتی اگر سازمان منابع طبیعی طرح‌های احیای جنگل‌ها را در داخل یا حاشیه این عرصه‌ها اجرا نکند و عوامل تخریب جنگل و آسیب به درختان را از این عرصه‌ها حذف کند، در میان‌مدت شاهد تجدید حیات عرصه‌های جنگلی خواهیم بود؛ حال آن که در حال حاضر دامداری در جنگل که صرفا یکی از آسیب‌های وارده بر جنگل‌های کشورمان محسوب می‌شود، اجازه رشد و نمو را به نهال‌های طبیعی که در جنگل‌ها رشد می‌کنند، نمی‌دهد.
وی در همین راستا خاطرنشان کرد: با توجه به این که شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی در عرصه‌های جنگلی کشور برای تجدید حیات طبیعی این عرصه‌ها بسیار مساعد است، به جای این که بخش زیادی از تمرکز و بودجه محدود سازمان منابع طبیعی را به درختکاری در خارج از محدوده‌های تحت مدیریت قانونی این سازمان اختصاص دهیم، باید از عرصه‌های جنگلی باقیمانده و پوشش گیاهی موجود در سطح کشور محافظت کنیم و توسعه فضای سبز در سایر مناطق را به دیگر دستگاه‌های اجرایی بسپاریم؛ چراکه اساسا حذف دام و سایر عوامل تخریب از جنگل خیلی بیشتر از کاشت یک میلیارد درخت به احیای عرصه‌های جنگلی کشور کمک خواهد کرد و کافی است امکانات حفاظتی از جنگل‌ها را تقویت کنیم و اجازه ورود قاچاقچیان چوب و دیگر متخلفان را به این عرصه‌ها ندهیم تا مشاهده کنیم که در میان‌مدت، جنگل‌ها چگونه بدون دخالت‌های انسانی می‌توانند خودشان را احیا کنند.
حفاظت از جنگل‌ها نباید زیر سایه طرح کاشت یک میلیارد درخت قرار گیرد
بناگر با تاکید بر این که اولویت اول سازمان منابع طبیعی باید حفاظت از جنگل‌ها باشد و کاشت یک میلیارد درخت باید جزو اولویت‌های بعدی این سازمان قرار گیرد، گفت: اگر سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور بتواند به وظیفه اصلی خود یعنی حفظ عرصه‌های جنگلی و پوشش گیاهی موجود عمل کند، در آن صورت اجازه دارد براساس طرح‌های کارشناسی‌شده به نهال‌کاری بپردازد؛ آن هم به شرط این که برنامه‌ریزی دقیقی به‌منظور تامین آب لازم و اعتبارات مورد نیاز برای نگهداشت نهال‌های کاشته‌شده وجود داشته باشد. همچنین این سازمان می‌تواند در کنار نهال‌کاری، موضوع بذرکاری را نیز با استفاده از بذور بااصالت یعنی بذرهایی که با انجام تیمارهای خاص می‌توانند در مقابل خشکسالی مقاوم باشند، در دستور کار خود قرار دهد و این بذرها را در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور بکارد.
این کارشناس حوزه منابع طبیعی ادامه داد: هیچ کارشناسی نمی‌تواند با اصل موضوع درختکاری مخالفت کند، اما انتقاد اصلی برخی کارشناسان به طرح کاشت یک میلیارد درخت این است که اجرای این پروژه نباید روی اجرای وظایف اصلی سازمان منابع طبیعی سایه بیندازد. به عبارت دیگر، طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران باید با کمک خود مردم و البته دیگر دستگاه‌های اجرایی که اعتبارات و نیروی انسانی بیشتری از سازمان منابع طبیعی دارند، اجرا شود، اما متاسفانه به نظر می‌رسد که مسئولان سازمان توجه لازم را به این مساله ندارند و با وجود این که تا کنون ده‌ها جلسه برای توجیه کارشناسان و منتقدان طرح کاشت یک میلیارد درخت برگزار کرده‌اند، هنوز نتوانسته‌اند بسیاری از کارشناسان حوزه منابع طبیعی را در خصوص لزوم اجرای این پروژه توسط نهاد اصلی متولی حفاظت از عرصه‌های طبیعی ایران اقناع کنند.
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران خاطرنشان کرد: سازمان منابع طبیعی در درجه اول باید به وظایف نظارتی و حفاظتی خود در عرصه‌های منابع طبیعی به‌درستی عمل کند و بعد به آن‌دسته از امور اجرایی بپردازد که وظیفه ثانویه این سازمان محسوب می‌شود. حفاظت از جنگل‌ها یک امر نظارتی است که نباید زیر سایه طرح کاشت یک میلیارد درخت که یک پروژه اجرایی است، قرار بگیرد؛ بخصوص که تجربه اجرای طرح‌هایی نظیر «طوبی» و «زیتون» که براساس آن‌ها قرار بود کشت در زیرآشکوب جنگل‌ها و کشت در اراضی شیبدار انجام شود، نشان می‌دهد که سازمان منابع طبیعی نمی‌تواند در امور اجرایی که جزو وظایف اصلی این سازمان نیست، چندان موفق عمل کند.
وی در پایان تصریح کرد: ابتدا باید اجازه دهیم که سازمان منابع طبیعی در عمل به وظایف حفاظتی خود درست عمل کند و بعد از این از سازمان بخواهیم که وارد پروژه‌های اجرایی شود؛ ضمن این که درباره طرح کاشت یک میلیارد درخت نیز مانند سایر پروژه‌هایی که اجرای آن‌ها به سازمان منابع طبیعی سپرده شده است، این نگرانی وجود دارد که تحت لوای این پروژه ملی نیز برخی عرصه‌های منابع طبیعی تحت تخریب، تصرف و تجاوز اشخاص حقیقی و حقوقی قرار گیرند.
نظر شما